Πολύ συχνά τελευταία συναντώ στο internet τη συνέντευξη του Robert Schmidt περί της αρχαίας Ελληνιστικής Αστρολογίας και της σημασίας της. Στις σελίδες της βιβλιογραφίας μάλιστα μπορείτε να δείτε τις σχετικές αναφορές σε ιστοσελίδες που δίνουν απομαγνητοφωνημένο το κείμενο της συνεντεύξεως ή ακόμη και το ίδιο το βίντεο αυτής. Διαβάζοντας με προσοχή αυτά τα άρθρα θα διαπιστώσετε ότι η Ελληνιστική Αστρολογία είναι κάτι πολύ μεγαλύτερο από τον πρόδρομο της σημερινής δυτικής αστρολογίας. Πρόκειται για ένα σύστημα – ή μάλλον ένα σύνολο από συστήματα – που θα μπορούσε, εφόσον αναγεννηθεί σήμερα (όπως έγινε με το σύστημα της Ωριαίας Αστρολογίας πριν μερικές δεκαετίες) να αποτελέσει ένα εναλλακτικό κλάδο ενασχόλησης των αστρολόγων. Δίπλα στην ωριαία, τη γενέθλια, την εξελικτική ή την Κοσμοβιολογία.
Με το άρθρο αυτό δε θα προσπαθήσουμε να πούμε κάτι πρωτότυπο. Θα προσπαθήσουμε απλά να μεταφέρουμε εδώ σε απλή γλώσσα μερικές αποκαλύψεις που κάνει ο Robert Schmidt για την αρχαία Ελληνική Αστρολογία μέσα από το project hindsight, ένα project μετάφρασης αρχαίων ελληνιστικών κειμένων αστρολογίας. Η διαδικασία αυτή δεν πρέπει να φανταστεί κανείς ότι σταματάει σε αυτό το άρθρο, καθώς στο αμερικανικό internet υπάρχουν μέχρι και forum ειδικά αφιερωμένα στην ελληνιστική αστρολογία. Επομένως εδώ θα πούμε κάποια βασικά πράγματα (για να ανοίξουμε ίσως την όρεξη) και θα επιφυλαχθούμε στο μέλλον για νεότερες αναφορές.
Ας δούμε λοιπόν τι διαφορετικό ήταν αυτό που είχε η αρχαία Ελληνιστική Αστρολογία, που δεν το έχουμε σήμερα στο δικό μας δυτικό σύστημα αστρολογίας. Και μάλιστα δε θα δούμε ένα διαφορετικό, αλλά αρκετά για να έχουμε μία πληρέστερη άποψη της διαφορετικότητας του συστήματος.
Ομοιότητες και διαφορές των οίκων
Ας ξεκινήσουμε από τις ομοιότητες. Η αρχαία Ελληνιστική Αστρολογία έχει σημαντικές ομοιότητες με τη σημερινή δυτική αστρολογία για ένα απλό λόγο. Η σημερινή αστρολογία βασίζεται στη δουλειά του Κλαύδιου Πτολεμαίου, που ήταν ένας από τους αστρολόγους της αρχαίας Ελληνιστικής Εποχής. Επομένως ήδη μέσω του Πτολεμαίου πολλά στοιχεία της αρχαίας Ελληνιστικής Αστρολογίας έφτασαν ως τις ημέρες μας. Πολλά. Πολλά αλλά όχι όλα. Ακόμα και στοιχεία που αναφέρει ο ίδιος ο Πτολεμαίος δε χρησιμοποιούνται πλέον σήμερα ιδιαίτερα. Γνωρίζει π.χ. κανείς τι είναι τα πρόσωπα των πλανητών; Ή τι είναι οι δυνάμεις; Οι περισσότεροι υποθέτω όχι. Θα δούμε πιο κάτω σε τι συνίστανται αλλά προηγουμένως θα ήθελα να επιμείνω σε όσα αναφέρει ο ίδιος ο Robert Schmidt, για να μην ξεφύγουμε από το θέμα.
Ένα από τα πιο ενδιαφέρονται σημεία της συνέντευξης του Schmidt είναι η περιγραφή του πώς πήραν τα χαρακτηριστικά που τους αποδίδονται οι οίκοι στην Αστρολογία. Πώς δηλαδή ο δεύτερος οίκος συνδέθηκε με τα χρήματα; Γιατί ο όγδοος οίκος συνδέθηκε με το θάνατο, κλπ. Εξετάζοντας αυτό το ζήτημα μας αποκαλύπτεται ότι οι αρχαίοι αστρολόγοι της Ελληνιστικής Εποχής δεν έβλεπαν τους δώδεκα οίκους με καθόλου ίδιο τρόπο με αυτόν που τους βλέπουμε εμείς σήμερα.
Εμείς τους δώδεκα οίκους τους βλέπουμε λίγο πολύ σαν προέκταση του ζωδιακού. Οι ιδιότητες του Κριού και του 1ου οίκου θεωρούνται λίγο πολύ ανταλλάξιμες. Έτσι ο 2ος οίκος λέμε ότι συνδέεται με τα χρήματα επειδή ο Ταύρος έχει σχέση με τα υλικά αγαθά. Στην πραγματικότητα όμως δεν είναι τόσο απλά τα πράγματα. Πότε έγινε αυτή η πλήρης ταύτιση οίκων και ζωδίων; Είναι τόσο αυτονόητη; Τι θα λέγαμε αν μαθαίναμε ότι στην ελληνιστική εποχή δεν ήταν καθόλου έτσι τα πράγματα;
Οι οίκοι στην ελληνιστική εποχή πήραν τη σημασία τους κατά τον Schmidt ως προεκτάσεις των τεσσάρων βασικών σημείων στο χάρτη, δηλαδή του Ωροσκόπου, του Μεσουρανήματος, της Δύσης και του Ναδίρ. Για κάθε ένα από τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα ο ελληνιστής αστρολόγος όριζε τον προηγούμενο και τον επόμενο οίκο ως οίκους που σχετίζονταν μεταξύ τους. Έτσι ο 12ος και ο 2ος οίκος συνδέονταν με τον 1ο, ο 3ος και ο 5ος με τον 4ο, ο 6ος και ο 8ος με τον 7ο και ο 9ος και ο 11ος με τον 10ο. Σχηματίζονταν έτσι τέσσερις ομάδες οίκων που σχετίζονταν με τα τέσσερα σημεία του χάρτη.
Αξίζει εδώ να σημειώσουμε ότι και τα τέσσερα αυτά σημεία του χάρτη δεν είχαν ταυτόσημη ακριβώς σημασία με αυτή που τους δίνουμε σήμερα. Ο Ωροσκόπος και το Μεσουράνημα έμοιαζαν αρκετά, η Δύση όμως θεωρούνταν το σημείο του θανάτου (γι’ αυτό και εκεί αποδίδονταν και οι εχθροί) ενώ το Ναδίρ δεν ήταν η οικογένεια μας και η κληρονομικότητα, αλλά γενικότερα τα πράγματα εκείνα που δεν εξαρτώνταν στη ζωή από μας (σε αντιδιαστολή με το Μεσουράνημα που ήταν οι πράξεις οι δικές μας). Βλέπουμε λοιπόν ότι ο σταυρός του ωροσκοπίου είχε μία λογική γέννησης – θανάτου (ωροσκόπος, δύση) και πράξης που εξαρτάται από μας – πράξης που εξαρτάται από άλλους (Μεσουράνημα, Ναδίρ).
Για να δούμε πιο πρακτικά τη διαφορά, αρκεί να πούμε π.χ. ότι η φυλάκιση δεν ήταν αντικείμενο του 12ου οίκου, αλλά του 4ου, καθώς ο 12ος οίκος δεν είχε συσχετιστεί με το κρυφό και το υπόγειο (αυτό ήταν καινοτομία των αράβων), αλλά με το φανερό και την κακή τύχη από πλευράς των θεών (οι θεοί δεν ευνοούν την εξέλιξη). Ενώ σε μας οι θεοί είναι ένα κομμάτι της ιδιωτικής μας ζωής όμως, για τους αρχαίους ήταν κάτι φανερότατο. Κι ο 12ος οίκος ως οίκος επάνω από τον ορίζοντα είχε δεν είχε κάτι κρυφό στους συμβολισμούς του. Μόνο οι οίκοι κάτω του ορίζοντα θεωρούνταν κρυφοί κι ότι ήταν εκτός των δυνατοτήτων μας να τους ελέγξουμε (την αρχαία εποχή δεν υπήρχε βλέπουμε η ψυχανάλυση για να κατανοήσουμε ότι οι οίκοι κάτω του ορίζοντα αφορούσαν εμάς, ενώ οι οίκοι επάνω από αυτόν αυτά που οι άλλοι μας έβλεπαν να κανουμε).
Γενικότερα οι αρχαίοι ακολουθούσαν τη φορά του Ήλιου στις ερμηνείες τους κι όχι τη δική μας ζωδιακή σειρά από τον 1ο στο 2ο και σιγά σιγά γύρω από τον κύκλο μέχρι τον 12ο οίκο. Η φορά του Ήλιου ξεκινούσε από τον Ωροσκόπο (γέννηση), πήγαινε στο Μεσουράνημα (πράξη, εκδήλωση), το θάνατο (Δύση) και μετά σε πράγματα που δεν εξαρτώνται πλέον από μας και γίνονται τη νύχτα (Ναδίρ). Η αστρονομική λογική ήταν πολύ σημαντική για τους αρχαίους αστρολόγους κι αυτό γιατί δεν πίστευαν στη συγχρονιστική λογική στη λογική ότι τα αστέρια πράγματι ασκούσαν επίδραση στα θέματα των ανθρώπων.
Θεωρούσαν τα αστέρια σαν υπερφυσικές δυνάμεις που όπως και οι δώδεκα θεοί τους ήταν ανώτεροι από αυτούς και έκαναν επεμβάσεις στα θέματα των ανθρώπων. Όπως και με τους Θεούς λοιπόν έλεγαν ότι δεν είναι σώφρων να τους εναντιώνεται κανείς, έτσι και με τα αστέρια. Η λογική λοιπόν των αρχαίων αστρολόγων δεν ήταν να πουν στον πελάτη ποια είναι η μοίρα του. Δε θεωρούσαν ότι η μοίρα ήταν γραμμένη στα άστρα. Του έλεγαν ποιο ήταν το θέλημα των αστεριών. Το αν θα υπάκουε ο άνθρωπος ήταν δικό του θέμα, αλλά το φρόνιμο ήταν να το κάνει.
Όπως βλέπουμε η λογική τους ήταν αρκετά διαφορετική από αυτή που μαθαίνουμε εμείς σήμερα που έχει να κάνει με το γραμμένο της μοίρας στα αστέρια. Πολύ ενδιαφέρουσα όμως (και αστεία ίσως) είναι κι η ιστορία της υϊοθέτησης του τροπικού ζωδιακού από τους δυτικούς αστρολόγους. Αξίζει εδώ να την αναφέρουμε σαν παρένθεση.
Η υιοθέτηση του τροπικού ζωδιακού
Την εποχή του Πτολεμαίου λοιπόν καθώς είχε ήδη ανακαλυφθεί η μετάπτωση από τον Ίππαρχο επικρατούσε πλήρης σύγχυση για το ζωδιακό που έπρεπε να παίρνει ο αστρολόγος υπόψη του. Κάθε αστρολόγος στην ουσία έκανε του κεφαλιού του. Υπολόγιζε την έναρξη του ζωδιακού από όπου ήθελε.
Ο Πτολεμαίος θεωρείται σήμερα εκείνος που επέβαλλε τον τροπικό ζωδιακό, δηλαδή εκείνο που δεν παίρνει υπόψη του τη μετάπτωση. Εκείνο που δεν ξέρουμε όμως είναι ότι κι ο ίδιος ο Πτολεμαίος για να ορίσει τη η 0 μοίρα του Κριού στην εαρινή ισημερία της 21ης Μαρτίου υπολόγισε τη μετάπτωση (!).
Είναι πράγματι πολύ αποκαλυπτικό να διαβάζει κανείς πώς, ενώ ο Πτολεμαίος υπολόγισε τη μετάπτωση και το ίδιο έκαναν και οι διάφοροι έλληνες αστρολόγοι της εποχής (καθένας βέβαια με το δικό σύστημα), οι ρωμαίοι αστρολόγοι και μετέπειτα οι άραβες, αν και γνώριζαν τι είχε κάνει ο Πτολεμαίος επέλεξαν για να μη διαλύσουν τελείως το σύστημα να διατηρήσουν το ζωδιακό όπως ακριβώς τους τον είχε παραδώσει.
Βεβαίως πολλά μπορεί να πει κανείς εκ των υστέρων για το ότι ο ζωδιακός ανταποκρίνεται σε εποχές κι όχι σε πραγματική επίδραση των άστρων, αλλά αυτό και μόνο επιβεβαιώνει τελικά πόσο σχετικές είναι οι απόψεις για την αστρολογία και πώς τελικά δεν υπάρχει μία και μόνη αστρολογία αλλά μία αστρολογία ανάλογα με την κουλτούρα του κάθε λαού και της κάθε εποχής.
Έχοντας κάνει αυτή την παρένθεση ας επανέλθουμε τώρα στο θέμα των οίκων για να πούμε καταρχήν ότι στην ελληνιστική εποχή οι οίκοι ονομάζονταν Τόποι. Η λέξη Οίκος αναφερόταν σε ζώδια κι όχι σε οίκους. Και χρησιμοποιούνταν όταν ένας πλανήτης ήταν στο σπίτι του όπως λέμε σήμερα (π.χ. η Σελήνη ήταν στον Καρκίνο). Τότε λέγαμε ότι Οίκος της Σελήνης είναι ο Καρκίνος.
Οικοθεσία όπως Τοπολογία
Οι Τόποι λοιπόν χωρίζονταν όπως είδαμε σε τέσσερις ομάδες, ομάδες προσδιορισμένες γύρω από τα τέσσερα βασικά σημεία του χάρτη. Πώς πήραν λοιπόν την ειδική σημασία τους; Και πάλι η σημασία αυτή προήλθε κυρίως από την κίνηση των άστρων. Η βασική λογική όταν κοιτάζουμε στον ουρανό ένα αστέρι στον ορίζοντα (ωροσκόπο) είναι ότι το αστέρι αυτό ετοιμάζεται να ανατείλει (να ανέβει από τον ορίζοντα). Η φαινομενική κίνηση των άστρων ήταν κάπως έτσι…
Στο παραπάνω σχήμα θεωρούμε ότι κοιτάζουμε προς την Ανατολή κι έχουμε αριστερά μας και προς τα κάτω (στην άλλη πλευρά του πλανήτη) το Βορρά και δεξιά μας και προς τα πάνω (εκεί που σηκώνεται ο Ήλιος) το Νότο. Παρατηρήστε πώς ο 12ος οίκος είναι ο πρώτος που εμφανίζεται, ενώ ο Ωροσκόπος είναι αυτός που είναι έτοιμος να ανατείλει. Αμέσως μετά τον Ωροσκόπο έρχεται ο 2ος οίκος. Λογικά, καθώς προχωράει η κίνηση του Ήλιου και η Εκλειπτική, ο Ωροσκόπος θα ανέβει πάνω από τον ορίζοντα και ο 2ος οίκος θα γίνει πρώτος, θα έρθει δηλαδή η στιγμή να ανατείλει κι αυτός.
Την ίδια στιγμή όμως οι πλανήτες που βρίσκονται πάνω στην εκλειπτική έχουν την τάση να περιστραφούν ανάποδα λόγω της δικής τους περιστροφής γύρω από τον Ήλιο. Αν μπορούσαμε να έρθουμε μετά από μερικές μέρες και να παρατηρήσουμε το ίδιο σχήμα την ίδια ώρα θα βλέπαμε ότι ο πλανήτης που ήταν στο 2ο οίκο έχει μετακινηθεί ελαφρά προς τα κάτω, αντί να προσπαθεί να ανατείλει (σημεία Χ και Υ). Έτσι κάθε πλανήτης είχε δύο φαινομενικές τάσεις.
Η μία, οφειλόμενη στην περιστροφή της γης τον εμφάνιζε να ανατέλλει. Η άλλη, λόγω της δικής του περιστροφής γύρω από τον Ήλιο τον ήθελε να μην ανατέλλει. Τελικά επικρατεί η εμφάνιση του, οπότε η κατάληξη είναι ο ερχομός προς την κατεύθυνση του ωροσκόπου.
Συνδυάζοντας τις δύο αυτές κινήσεις του πλανήτη οι αρχαίοι αστρολόγοι διαμόρφωσαν τη άποψη ότι οι πλανήτες στο 2ο οίκο επηρέαζαν κάτι που έφευγε από μας για λίγο για να επιστρέψει αργότερα περισσότερο. Με την έννοια αυτή θεώρησαν συμβολικά ότι ο 2ος οίκος έχουμε όλα εκείνα τα πράγματα που ξοδεύουμε ως «επένδυση» για να έχουμε αργότερα κάποιες απολαβές. Επομένως ο 2ος οίκος συμβόλιζε όλα τα «εργαλεία» που χρησιμοποιούμε για να πετύχουμε κάποια απολαβή.
Με παρόμοιο τρόπο ερμηνευόταν κι η συμπεριφορά κάθε διάδοχου Τόπου. Ο 5ος συμβόλιζε τα πράγματα που δεν ελέγχαμε που για λίγο έκαναν κάτι μακριά από μας για να επιστρέψει πάλι κάτι σε μας. Επειδή το τελικό αποτέλεσμα ήταν πάλι μία απολαβή, ο 5ος οίκος θεωρούνταν ως οίκος της Καλής Τύχης.
Ο 8ος πάλι οίκος συμβόλιζε τη διαδικασία του θανάτου. Ο ίδιος ο θάνατος ήταν στον 7ο, αλλά η διαδικασία (που μας βασάνιζε) ήταν στον 8ο. Για λίγο ο θάνατος καθυστερούσε δίνοντας μας τη δυνατότητα να κάνουμε ανασκόπηση, να ρυθμίσουμε τις υποχρεώσεις μας (κληρονομιές, χρέη, κλπ), να αναθεωρήσουμε αλλά στο τέλος ερχόταν. Ο 8ος οίκος συνδεόταν πάλι με τις οικονομικές υποχρεώσεις, αλλά από την πλευρά του καθήκοντος πλέον κι όχι της επένδυσης όπως στο 2ο.
Ο 11ος πάλι συμβόλιζε τον κύκλο των ανθρώπων που ωφελούνται από τις πράξεις μας (10ος οίκος). Αυτοί δείχνουν να θέλουν να απομακρυνθούν, αλλά τελικά επιστρέφουν και γίνονται ο κύκλος των υποστηρικτών μας.
Όλοι οι διάδοχοι οίκοι είχαν το όνομα Επαναφορά, που δήλωνε ακριβώς αυτή την κίνηση μπρος πίσω (Αναφορά είναι το όνομα που δινόταν στον Ωροσκόπο).
Αν οι διάδοχοι οίκοι είχαν αυτή τη σημασία, ποια ήταν οι σημασία των κατιόντων; Ξεκινώντας από το 12ο οίκο, η σημασία αυτών ήταν αντίστροφη. Οι πλανήτες εκεί προσπαθούσαν να πλησιάσουν τον ωροσκόπο, αλλά η περιστροφή της γης τους ανάγκαζε τελικά να απομακρυνθούν. Έτσι, ο 12ος οίκος έφτασε να συμβολίζει εκείνους που έρχονται προς εμάς για να μας πάρουν κάτι, ήτοι ο οίκος των κακών δαιμόνων.
Ως δαίμονες εδώ θεωρούσαν οι αρχαίοι τις οικογενειακές τους θεότητες, όχι γενικά την καλή τύχη όπως λέμε εμείς σήμερα. Αυτήν την τοποθετούσαν στους οίκους 5 και 6 κάτω από τον ορίζονταν. Οι οικογενειακοί δαίμονες δεν ήταν καθόλου κρυφοί, ήταν μέρος του σπιτιού και της οικογένειας και ο βωμός τους ήταν στο κέντρο τους σπιτιού.
Με τον ίδιο τρόπο στον 3ο οίκο είχαμε εκείνους που ήθελαν να είναι μαζί μας αλλά τελικά αναγκάζονταν να φύγουν, ήτοι τους συγγενείς που δεν ήταν η μάνα κι ο πατέρας μας, οπότε κάποια στιγμή έπρεπε να πάνε στο δικό τους σπίτι.
Στον 6ο οίκο πάλι (που ονομαζόνταν και Προ Δύσιν) είχαμε εκείνα τα στοιχεία που μας έφερναν κοντά στο θάνατο αλλά δεν ολοκλήρωναν τη διαδικασία (ήτοι οι αρρώστιες).
Τέλος στον 9ο οίκο είχαμε όλους εκείνους που ενώ ήθελαν να συμβάλλουν στις πράξεις μας με ανώτερη βία που στην αρχαιότητα είχε να κάνει κυρίως με το καθήκον τους ανάγκαζε να μη συμμετέχουν στον κύκλο μας. Προοδευτικά ο οίκος αυτός συνδέθηκε με τους χρησμούς, τη μαντεία και τα μακρινά ταξίδια, γιατί συνήθως αυτές ήταν οι αιτίες που κρατούσαν μακριά από μας, ανθρώπους που ήθελαν να συμβάλλουν στις πράξεις μας.
Οι κατιόντες οίκοι ονομάζονταν γενικά ως Απόκλιμα (αποκλιμάκωση), λέξη που έδειχνε ακριβώς την απομάκρυνση, όπως φαινόταν στον ουρανό αστρονομικά. Συμπεραίνουμε λοιπόν κι από αυτό το πόσο πολύ η σημασία των οίκων (που σημειωτέον είναι ελληνικό δημιούργημα) σχετιζόταν με την αστρονομική κίνηση των πλανητών και πόσο λίγο είχε να κάνει με τις ποιότητες των δώδεκα ζωδίων όπως τις βλέπουμε σήμερα.
Στην ουσία επρόκειτο για δύο τελείως διαφορετικά συστήματα, το τοπολογικό και το ζωδιακό. Για να γίνει πιο ξεκάθαρο μάλιστα θα αναφερθούμε πιο κάτω και σε ένα άλλο σύστημα τίτλων, τις Χαρές των πλανητών, που επιβεβαιώνουν αυτό το φαινόμενο. Πριν προχωρήσουμε σε αυτό όμως ας αναφέρουμε συνοπτικά την ονομασία των οίκων σύμφωνα με το ελληνιστικό σύστημα:
- 1ος οίκος: Ανατολή ή Ερωτών
- 2ος οίκος: Αναφορά
- 3ος οίκος: Θεά
- 4ος οίκος: Υπόγειον
- 5ος οίκος: Καλή τύχη
- 6ος οίκος: Κακή τύχη
- 7ος οίκος: Δύσις
- 8ος οίκος: Επικαταφορά
- 9ος οίκος: Θεός
- 10ος οίκος: Μεσουράνημα
- 11ος οίκος: Αγαθός Δαίμων
- 12ος οίκος: Κακός Δαίμων
Στο επόμενο μέρος του άρθρου θα αναφερθούμε πιο αναλυτικά στις Χαρές, τα Όρια, τις Δυνάμεις και τα Πρόσωπα των Πλανητών.
Επίσης θα κάνουμε αναφορά στο πώς αντιμετώπιζαν τα συστήματα οικοθεσίας.
Τεχνικές και Μυστικά της Αρχαίας Ελληνιστικής Αστρολογίας Μέρος ΙΙ
Βιβλιογραφία – Σημεία περαιτέρω μελέτης
1. Δωδεκάτοπον, ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΟΝ – Ελληνική Αστρολογία – Offline
2. Διάλεξη του Robert Schmidt | AstroThesaurus
3. Ελληνιστική Αστρολογία μία ανασκόπηση, Δέσποινα Γιαννακοπούλου, Άρθρα και μεταφράσεις | AstroThesaurus