Η Χιονάτη και οι 7 νάνοι, είναι ένα παραδοσιακό ευρωπαικό παραμύθι. Η γνωστότερη του εκδοχή είναι από την συλλογή Γκρίμ, Παιδικά και Σπιτικά Παραμύθια, με πρώτη δημοσίευση το 1812, με το όνομα η μικρή Χιονατούλα.
Ο μύθος
Η Χιονάτη
Μια βασίλισσα ενώ πλέκει, κατά λάθος τρυπάει το δάχτυλο με την βελόνα και τρεις σταγόνες αίμα πέφτουν στο χιόνι του εβένινου παραθύρου που καθόταν. Τότε εύχεται να έχει ένα παιδί με σάρκα λευκή σαν το χιόνι, χείλη κόκκινα σαν το αίμα και μαλλιά μαύρα σαν τον έβενο. Πράγματι γέννησε μια τέτοια κόρη που την ονόμασε Χιονάτη (λευκή του χιονιού). Σύντομα η βασίλισσα πέθανε και ο πατέρας πήρε μιαν άλλη γυναίκα όμορφη μα ματαιόδοξη και υπερήφανη, αφού δεν άντεχε κάποιαν άλλη να ξεπεράσει την ομορφιά της.
Η βασίλισσα είχε ένα μαγικό καθρέφτη, που όταν κοιταζόταν σ’ αυτόν και τον ρωτούσε: “Καθρέφτη, καθρεφτάκι μου στον τοίχο πάνω τώρα, ποια είναι η ωραιότερη σ’ ολόκληρη την χώρα;” Ο καθρέπτης απαντούσε: “Κυρά Βασίλισσα, εσύ είσαι η ωραιότερη στην χώρα”. Όταν όμως η Χιονάτη έγινε επτά χρονών, ο καθρέφτης απάντησε ότι εκείνη τώρα ήταν η ωραιότερη. Η βασίλισσα διέταξε έναν κυνηγό να πάρει το παιδί στο δάσος και αφού το σκοτώσει, να φέρει πίσω την καρδιά της. Εκείνος, όμως, την λυπήθηκε και δίστασε να την σκοτώσει και την είπε να τρέξει μέσα στο δάσος για να ξεφύγει από την βασίλισσα, και έτσι αντί της Χιονάτης έφερε την καρδιά ενός ελαφιού. Όταν ο κυνηγός έφτασε στο παλάτι η βασιλισσα διέταξε τον μάγειρα να μαγειρέψει την καρδία για να την φάει.
Η Χιονάτη στο σπίτι των νάνων
Τρέχοντας η Χιονάτη έφτασε στο σπίτι επτά νάνων. Εκεί έφαγε, ξάπλωσε και κοιμήθηκε. Μετά από λίγη ώρα οι νάνοι έφτασαν στο σπίτι τους και την είδαν να κοιμάται. Η νύχτα πέρασε και την άλλη μέρα το κορίτσι ξύπνησε, και αφού τους είπε την ιστορία της και ζήτησε από τους νάνους να μείνει μαζί τους και αυτη την είπαν πως αν καθαρίζει, πλένει, σφουγγαρίζει, ξεσκονίζει, πλέκει και δένει τοτε θα μείνει μαζί τους και θα έχει ότι θέλει, η Χιονάτη δέχτηκε και έτσι έμεινε μαζί τους.
Η ανακάλυψη
Μια μέρα η βασίλισσα κοιτάχτηκε στον καθρέφτη και τον ρώτησε: “Καθρέφτη, καθρεφτάκι μου στον τοίχο πάνω τώρα, ποια είναι η ωραιότερη σ’ ολόκληρη την χώρα;” και ο καθρέφτης της απάντησε: “Κυρά Βασίλισσα, εσύ είσαι η ωραιότερη εδώ, μα πέρα από τα βουναλάκια, μαζί με τα επτά νανάκια, είν’ η Χιονάτη από σένα χίλιες φορές ωραιότερη, όπως εγώ μπορώ να δω!” Έτσι η βασίλισσα μεταμφιέστηκε σε μια γυρολόγο και πήγε στο σπίτι των νάνων για να σκοτώσει τη Χιονάτη. Αφού κατάφερε να παζαρέψει και να πουλήσει στο κορίτσι κάποια μεταξένια κορδόνια δεσίματος του κορσέ, τα έδεσε πολύ σφιχτά σε αυτή και εκείνη έπεσε κάτω αναίσθητη.
Απόπειρες δολοφονίας της Χιονάτης
Όταν οι νάνοι ήρθαν, έκοψαν τα κορδόνια και αυτή ζωντάνεψε. Μα ο καθρέφτης είπε στη βασίλισσα ότι η Χιονάτη ήταν ακόμα ζωντανή. Τότε εκείνη ξαναήρθε στο σπιτάκι, ντυμένη ως γερόντισσα, αυτή τη φορά με μια δηλητηριώδη χτένα, την οποία έβαλε στα μαλλιά της Χιονάτης κάνοντας την να ξαναλιποθυμήσει. Αφού οι νάνοι την έσωσαν, η βασίλισσα μαθαίνοντας πάλι για εκείνη έφτιαξε τώρα ένα μήλο, μισό λευκό και καθαρό, μισό κόκκινο και δηλητηριασμένο. Έπειτα με την μορφή αγρότισσας πήγε στην καλύβα, και πρόσφερε την κόκκινη πλευρά του μήλου στο κορίτσι, τρώγοντας η ίδια τη λευκή. Πριν βάλει μια μπουκιά στο στόμα της η πριγκίπισσα έπεσε κάτω νεκρή. Οι νάνοι μην μπορώντας να την συνεφέρουν, την θρήνησαν για τρία μερόνυχτα και έπειτα, επειδή παρέμενε όμορφη, την έκλεισαν σε ένα γυάλινο φέρετρο και σκάλισαν με χρυσά γράμματα το όνομα και την καταγωγή της βασιλοπούλας.
Το βασιλόπουλο σώζει τη Χιονάτη
Τα χρόνια πέρασαν και ένα βασιλόπουλο που έφθασε στα βουνά, είδε την όμορφη κόρη πλέον να κείται στο φέρετρο. Τότε εκείνος ζήτησε και οι νάνοι του έδωσαν το φέρετρο στο παλάτι του. Στη διαδρομή ένας από τους στρατιώτες που κουβαλούσαν την κόρη σκόνταψε και το φέρετρο τραντάχτηκε με αποτέλεσμα το κομμάτι του μήλου να ξεκολλήσει από τον λαιμό της Χιονάτης και εκείνη να ζωντανέψει. Έτσι, αφού της εξήγησαν τι είχε γίνει, το βασιλόπουλο την πήρε μαζί του και την παντρεύτηκε.
Ο θάνατος της κακιάς βασίλισσας
Η βασίλισσα τόσο καιρό ήρεμη από την απάντηση του καθρέπτη ότι αυτή είναι η ωραιότερη και καλεσμένη στον γάμο, μόλις πριν φύγει για εκεί, ρωτάει τη συνήθη ερώτηση και ο καθρέπτης λέει: “Κυρά Βασίλισσα, εσύ είσαι η ωραιότερη εδώ, μα είν’ η νεαρή Βασίλισσα χίλιες φορές ωραιότερη, όπως εγώ μπορώ να δω”
Έτσι η Βασίλισσα καταφθάνοντας στον γάμο μαθαίνει για την Χιονάτη και εκείνοι την τιμωρούν με δυο πυρακτωμένα παπούτσια, τα οποία της τα πήγαινε ως δώρο για να την σκοτώσει, τα φοράει και χορεύοντας οδηγείται η ίδια στον θάνατο. Μετά τον θάνατο της βασίλισσας, η Χιονάτη έζησε με τον πρίγκιπα και τους νάνους ευτυχισμένη για όλη την υπόλοιπη ζωή της.
Ερμηνευτικές προσεγγίσεις
Ο μύθος είναι δυνατόν να απαντηθεί σε διάφορες παραλλαγές, με ενδεχομένως διαφορετικές εκδοχές του. Κάποια στοιχεία του όμως είναι σταθερά, όπως το δάσος, το μήλο, το βασιλόπουλο, ο καθρέφτης και η κακιά βασίλισσα. Αυτό δε που χτυπάει στο νου είναι η χρήση του αριθμού 7 στους νάνους που μας παραπέμπει ευθέως να αναζητήσουμε κάποια αντιστοιχία ανάμεσα σε αυτούς και σε συμβολισμούς του 7 στην εσωτερική παράδοση.
Στην εσωτερική αστρολογία το 7 συμβολίζει την επταπλή σύνθεση της ψυχής σαν Όν, τα επτά διαφορετικά επίπεδα συνείδησης ή τους επτά διαφορετικούς φορείς έκφρασης,αντιστοιχώντας σε κάθε πεδίο και έναν πλανήτη.
7] φυσικό σώμα (το φυσικό μας σώμα και η δύναμη που διατηρεί ενωμένα τα μόρια σε μια ορισμένη μορφή)
6] αιθερικό πεδίο (Ενέργεια ζωής – ζωτικότητα)
5] κάμα-αστρικό πεδίο (ανθρώπινες συγκινήσεις)
4] καμα μάνας (ο συκεκριμένος νους, Λογική και υπολογιστική σκέψη, Εγωιστική νοημοσύνη)
3] μάνας (αφηρημένος νούς, υπακούει στις Θείες δυνάμεις και όχι σε εγωιστικά συμφέροντα)
2] μπούντι (Αγάπη-Σοφία, αντίληψη του Φυσικού Νόμου μέσω της αγάπης και της συμπόνοιας)
1] άτμα (το πνεύμα, άμεση αντίληψη των μεγάλων Αληθειών)
Άλλες προσεγγίσεις του 7 το συνδέουν με τα 7 χρώματα, τις 7 νότες της μουσικής, τις 7 μέρες της εβδομάδας αλλά και τους 7 παραδοσιακούς πλανήτες της αστρολογίας.
Μία προσέγγιση που επίσης δε μας είναι ιδιαίτερα γνωστή αφορά τα 7 μυστήρια της Εκκλησίας μας καθώς και τα 7 μιθραϊκά μυστήρια που είχαν προηγηθεί στη μιθραϊκή θρησκεία. Τα 7 μιθραϊκά μυστήρια οδηγούσαν σε 7 βαθμούς μύησης που ήταν οι παρακάτω:
Βάζω εδώ και τους 7 βαθμούς των μιθραϊκών μυστηρίων για να δούμε αν έχουν κάποια αντιστοιχία με πλανήτες ή με το παράδειγμα των Νάνων…
– Ιέραξ
– Κρυφίος
– Στρατιώτης
– Λέων
– Πέρσης
– Ηλιοδρόμος
– Πατέρας
Όλα αυτά είναι στοιχεία που θα μπορούσαμε να συνδέσουμε με τους 7 νάνους αξιολογώντας και επιπλέον πληροφορίες όπως τα ονόματα τους, τη συμπεριφορά τους ή φράσεις που είπαν μέσα στο μύθου. Για παράδειγμα έχουμε τα ονόματα τους:
1. Χαζούλης
2. Ντροπαλός
3. Υπναράς
4. Συναχομένος
5. Καλόκαρδος
6. Σοφός
7. Γκρινιάρης
Καθώς και μία εκδοχή του τι είπε καθένας τους (όχι απαραίτητα με την πιο πάνω σειρά) όταν μπήκαν στο σπίτι και βρήκαν εκεί τη Χιονάτη.
Ο πρώτος είπε: “ποιος κάθισε στο σκαμνάκι μου;”
Ο δεύτερος είπε: “ποιος έτρωγε από το πιάτο μου;”
Ο τρίτος: “ποιος έφαγε από το ψωμί μου;”
Ο τέταρτος: “ποιος χρησιμοποίησε το κουτάλι μου;”
Ο πέμπτος είπε: “ποιος έφαγε με το πιρούνι μου;”
Ο έκτος: “ποιος έκοψε με το μαχαίρι μου;”
Ο έβδομος είπε: “ποιος ήπιε από το κρασί μου;”
Με βάση αυτές τις πληροφορίες θα αποτολμήσουμε κάποιες αντιστοιχίες, προτού προχωρήσουμε εκεί όμως ας δούμε τα γενικότερα στοιχεία του μύθου και πώς θα μπορούσαν να αποσυμβολιστούν.
Πρώτη παράγραφος:
Μια βασίλισσα ενώ πλέκει, κατά λάθος τρυπάει το δάχτυλο με την βελόνα και τρεις σταγόνες αίμα …. κλπ…
Η βασίλισσα είναι η Ψυχή,που εύχεται να ενσαρκωθεί ξανά για να μπορέσει να προσθέσει ακόμα έναν κρίκο στην εξελικτική της πορεία προς την ένωση ξανά με την Πηγή,γιατρεύοντας ακόμα ένα της κομμάτι.
Και γεννάει μια κόρη, που την ονομάζει Χιονάτη, την λευκή σαν το χιόνι, την άσπιλη και αμόλυντη καινούργια της πορεία, αλλά πεθαίνει η μητέρα. Η κόρη που γεννάει είναι η Χιονάτη, η ανθρώπινη προσωπικότητα, το αστρικό σώμα, αλλά “πεθαίνουν” οι συνειδητές μνήμες από τις προηγούμενες ενσαρκώσεις και “μητέρα” της Χιονάτης γίνεται μια άλλη γυναίκα, όμορφη, ματαιόδοξη και περήφανη.
Οι μνήμες των προηγούμενων ενσάρκώσεων με την μορφή του ασυνείδητου, η Σκιά της καινούργιας αυτής ανθρώπινης προσωπικότητας, οι συνήθειες αλλά και οι πληγές που έχει αρνηθεί ή απωθήσει ότι υπάρχουν.
Έτσι η καινούργια αυτή προσωπικότητα πρέπει να περάσει πάλι από μια σειρά περιπετειών και δοκιμασιών μέχρι να ενωθεί με το Πνεύμα, που στο παραμύθι έχει την μορφή του πρίγκιπα.
Εδώ θα μπορούσαμε να κάνουμε και αναφορές στο μύθο του Έρωτα και της Ψυχής του Πλάτωνα, όπου η Ψυχή αντικρίζει τον Έρωτα και χάνει την αθανασία της και πέφτει στη Γη και ψάχνει απεγνωσμένα να τον ξανάβρει. Ως Ψυχή εδώ λογίζεται μία ενδιάμεση κατάσταση μεταξύ αθανασίας και προσωπικότητας κατά την εκδοχή του Πλωτίνου, όπου η Ψυχή μεσολαβεί μεταξύ Ύλης και Πνεύματος και είναι μισή θνητή και μισή αθάνατη.
Δεύτερη παράγραφος
Η βασίλισσα είχε ένα μαγικό καθρέφτη, που όταν κοιταζόταν σ’ αυτόν και τον ρωτούσε: “Καθρέφτη, καθρεφτάκι μου στον τοίχο πάνω τώρα, ποια είναι η ωραιότερη σ’ ολόκληρη την χώρα;” Ο καθρέπτης απαντούσε: “Κυρά Βασίλισσα, εσύ είσαι η ωραιότερη στην χώρα”. Όταν όμως η Χιονάτη έγινε επτά χρονών, ο καθρέφτης απάντησε ότι εκείνη τώρα ήταν η ωραιότερη.
Εδώ έχουμε άλλο ένα συμβολισμό του 7 που κατά μία εκτίμηση θα μπορούσε να σημαίνει την ολοκλήρωση της ενσάρκωσης της στο υλικό πεδίο. Για κάποιους η ψυχή συνεχίζει και ενσαρκώνεται τα πρώτα χρόνια της ζωής ενώ τα 7 χρόνια θα μπορούσαν να συνδεθούν και αστρολογικά με το πρώτο τετράγωνο του Κρόνου. Από την ολοκλήρωση της ενσάρκωσης η Χιονάτη γίνεται η ομορφότερη στον κόσμο, μια οντότητα ανεπτυγμένη ως έναν βαθμό αλλά και με επιθυμίες να είναι διαφορετική, ξεχωριστή, η ομορφότερη, προβάλλοντας τα απωθημένα της κομμάτια στην μητριά.
Η βασίλισσα διέταξε έναν κυνηγό να πάρει το παιδί στο δάσος και αφού το σκοτώσει, να φέρει πίσω την καρδιά της. Εκείνος, όμως, την λυπήθηκε και δίστασε να την σκοτώσει και την είπε να τρέξει μέσα στο δάσος για να ξεφύγει
Το δάσος τώρα είναι μία ενδιαφέρουσα εξέλιξη καθώς συμβολίζει ψυχολογικά τη διαδικασία της εφηβείας. Εκεί γίνεται η γνωριμία με τη σεξουαλικότητα. Αυτός είναι ένας ψυχολογικός συμβολισμός. Εσωτερικά όμως πρόκειται για το χάσιμο στο αστρικό πεδίο. Εκεί που είναι τελείως αδύναμη να αντιμετωπίσει τις μορφές του αστρικού.
Για να αντιμετωπίσει το αστρικό αναζητά καθοδήγηση στους 7 νάνους, δηλαδή στις 7 δοκιμασίες – μυήσεις που σκοπό έχουν όπως όλες οι μυήσεις στην αρχαιότητα να βοηθήσουν στη διαχείριση του αστρικού κυρίως πεδίου αλλά και των άλλων πεδίων της ανθρώπινης ύπαρξης.
Οι επτά νάνοι λοιπόν στους οποίους ξαναγυρίζουμε θα μπορούσαν να αντιστοιχισθούν στα επτά μυστήρια του Μίθρα αλλά και τους επτά πλανήτες της αστρολογίας.
Ο χαζούλης θα μπορούσε να αντιστοιχισθεί με τον Άρη,
Ο γκρινιάρης θα μπορούσε να αντιστοιχισθεί με τον Κρόνο,
Ο ντροπαλός θα μπορούσε να αντιστοιχισθεί με τη Σελήνη,
Ο υπναράς θα μπορούσε να αντιστοιχισθεί στην Αφροδίτη,
Ο συναχωμένος θα μπορούσε να αντιστοιχισθεί στον Ερμή,
Ο σοφός θα μπορούσε να αντιστοιχισθεί στο Δία,
Ο καλόκαρδος θα μπορούσε να αντιστοιχισθεί στον Ήλιο,
Για τα 7 μυστήρια του Μίθρα δε γνωρίζουμε πλήρεις πληροφορίες. Γνωρίζουμε ότι:
– Ιέραξ ήταν ο α’ βαθμός που αποδιδόταν στους εφήβους και ήταν στην ουσία οι αγγελιοφόροι. Θα μπορούσαμε να το συσχετίσουμε με τον Ερμή.
– Κρυφίος ήταν αυτός που έπρεπε να μάθει να σιωπά και να ακούει. Θα μπορούσαμε να το συσχετίσουμε με τη Σελήνη.
– Στρατιώτης ήταν ο πρώτος ουσιαστικός βαθμός πειθαρχίας. Θα μπορούσαμε να το συσχετίσουμε με τον Άρη ή τον Κρόνο (αν το συσχετίσουμε με τους σημερινούς βαθμούς μαθητείας).
Για τους άλλους βαθμούς δε μας είναι γνωστά πολλά πράγματα, αλλά μπορούμε να εικάσουμε ότι σχετίζονταν με την κυριαρχία σε κάποιο από τα 7 επίπεδα του ανθρώπου
– Λέων, συσχέτιση με Ήλιο και ανάληψη ευθύνης για τον εαυτό
– Πέρσης, συσχέτιση με Άρη, ανώτερο νοητικό και στρατηγική ή με την πολεμική Αφροδίτη Αστάρτη
– Ηλιοδρόμος, συσχέτιση με Δία
– Πατέρας, συσχέτιση με Κρόνο
Βεβαίως εδώ η συσχέτιση των ανωτέρω με τους νάνους δεν είναι άμεσα προφανής, μπορεί όμως να γίνει αντικείμενο διερεύνησης και προτάσεων από τους αναγνώστες.
Αξίζει εδώ να πούμε ότι για τα 7 πεδία του ανθρώπου έχουν προταθεί πολλές αντιστοιχίες με πλανήτες κι έτσι κάθε αναγνώστης θα πρέπει να εξετάσει με το δικό του διαλογισμό τι νιώθει να ταιριάζει σε αυτό που ο ίδιος βιώνει.
Η εσωτερική προσέγγιση του Άλαν Λήο για παράδειγμα συνδέει:
Το φυσικό σώμα με το Δία
Το πραντικό σώμα με τον Άρη
Το αστρικό σώμα με τη Σελήνη
Το συγκεκριμένο νου ή κάμα μάνας με τον Κρόνο
Τον αφηρημένο νου ή μάνας με την Αφροδίτη
Το βουδικό ή πνευματικό πεδίο με τον Ερμή
Το ατμικό πεδίο με τον Ήλιο/Ουρανό
Κατά την προσέγγιση του Manly Hall η σύνδεση αυτή γίνεται:
Το φυσικό σώμα με τη Σελήνη
Το πραντικό σώμα με τον Ερμή
Το αστρικό σώμα με τη Αφροδίτη
Το συγκεκριμένο νου ή κάμα μάνας με τον Ήλιο
Τον αφηρημένο νου ή μάνας με την Άρη
Το βουδικό ή πνευματικό πεδίο με τον Δία
Το ατμικό πεδίο με τον Κρόνο
Τα ινδικά συστήματα καθώς και άλλες πιο σύχρονες προσεγγίσεις όπως η εξελικτική θεώρηση εμπλέκουν και άλλους πλανήτες στη διαδικασία αλλά και τον άξονα των Δεσμών.
Κατά μία εξελικτική προσέγγιση για παράδειγμα:
Το φυσικό σώμα συνδέεται με τον Πλούτωνα και τις επιθυμίες διαφοροποίησης
Το πραντικό σώμα με τον Άρη και τις γήινες παρορμήσεις
Το αστρικό σώμα με τη Σελήνη και το Νότιο Δεσμό με την έννοια των περασμένων συνηθειών
Το κατώτερο νοητικό με τον Κρόνο και την αντίθετη θέση του ζωδίου της Σελήνης (ας μην ξεχνάμε ότι η εξελικτική λειτουργεί πάντα πολικά θεωρώντας ότι κάποιος δεν είναι Καρκίνος, αλλά Καρκινο-Αιγόκερως), που ονομάζεται Πολική Σελήνη
Το ανώτερο νοητικό με το Βόρειο Δεσμό, τον Ουρανό και τον Ερμή
Το βουδικό ή πνευματικό με την Αφροδίτη και τον Ήλιο
Το ατμικό με τον Ποσειδώνα και τη διάλυση πίσω στην αρχική κατάσταση του κόσμου.
Επίσης σημαντικός για την εξελικτική είναι ο Χείρωνας ως στοιχείο του Κάρμα στην ουσία, δηλαδή των σκεπτομορφών που παραμένουν μετά από κάθε ενσάρκωση και λειτουργούν ως παρόρμηση νέας ενσάρκωσης για να θεραπευτεί ένα προηγούμενο τραύμα.
Κατά άλλες προσεγγίσεις βεβαίως της εξελικτικής, ο Χείρωνας δρα στη θέση του Κρόνου ως γέφυρα μεταξύ του κατώτερου και ανώτερου νοητικού (μεταξύ Κρόνου και Ουρανού). Ενώ το αντίθετο ζώδιο του Πλούτωνα είναι στη θέση του Ποσειδώνα δείχνοντας την τελική κατάληξη που επιζητεί η ψυχή.
Βλέπουμε επομένως ότι υπάρχουν αρκετές αντιστοιχίες, πάνω στις οποίες μπορούμε να διαλογιστούμε.
Για να επιστρέψουμε όμως στο μύθο θα πρέπει να πούμε ότι με τη βοήθεια αυτών των μυστηρίων η Χιονάτη υποτίθεται ότι μαθαίνει να διαχειρίζεται τα πεδία της. Κι εδώ να πούμε ότι εκτός από τις δοκιμασίες του αστρικού όμως η Χιονάτη έχει να αντιμετωπίσει και δοκιμασίες του νοητικού. Δηλαδή δοκιμασίες του αν έχει σωστή “διάκριση” του καλού και του κακού. Το δάγκωμα του μήλου από τη Βασίλισσα που εμφανίζεται με άλλη μορφή είναι μία κατεξοχήν δοκιμασία διάκρισης “του φίλου από τον εχθρό” και δείχνει ότι δεν αρκεί να έχουμε ακέραιο χαρακτήρα για να εξελιχθούμε, αλλά πρέπει να έχουμε και σωστή κρίση. Διαφορετικά όπως και οι Πρωτόπλαστοι υποπίπτουμε σε σφάλματα και Πτώση.
Το ενδιαφέρον μάλιστα είναι ότι οι νοητικές πλάνες εμφανίζονται όταν φαίνεται ότι έχουμε ήδη προοδεύσει και έχουμε ξεπεράσει τα προβλήματα του αστρικού και της ακεραιότητας του χαρακτήρα. Κι ενώ νομίζουμε ότι ένας μαθητής είναι “έτοιμος” για πρόοδο, τότε είναι που παρεμβαίνει ο “Σατανάς” με τη μορφή της νοητικής πλάνης και ζητάει την προσφάτως αποκτημένη δύναμη μας να την “ξεπουλήσουμε” για προσωπικό όφελος. Η νοητική πλάνη λοιπόν συνιστά πισωγύρισμα και μάλιστα συχνά μεγαλύτερο από την έλλειψη χαρακτήρα, γιατί συχνά γίνεται συνειδητά, είναι συνειδητή επιλογή.
Για να κλείσουμε όμως το μύθο και να μη μακρηγορούμε περισσότερο, αξίζει να πούμε ότι στο τέλος η Βασίλισσα πεθαίνει, σκοτώνοντας στην ουσία τη Σκιά και συνήθως από δικό της λάθος. Με άλλα λόγια το Κακό καταπίπτει συνήθως μόνο του από τις εσωτερικές του αντιφάσεις, αρκεί να έχουμε την υπομονή να αντέξουμε στους πειρασμούς του.